Saturday, November 5, 2016

उंबरखिंड - ड्युक्स नोज (नागफणी) - Umberkhind + Dukes Nose (Nagphani)

उंबरखिंड - ड्युक्स नोज (नागफणी)
दिनांक : ३१ ऑक्टोबर २०१६ , दिवाळी पडावा , बलिप्रतिपदा


उंबरखिंड समरस्मारक ( विजयस्तंभ ) 
यंदाच्या दिवाळीची सुरुवात खूप छान झाली . डोंबिविली फडके रोडवरील जल्लोषानंतर सर्वजण श्रेयसकडे जमलो .खूप चर्चा झाली पण एका दिवसात करता येईल असा किल्ला सुचत नव्हता . अखेर रोहनने उंबरखिंड समरभूमीच्या भेटीचा पर्याय सुचवला. उंबरखिंडचा इतिहास अनुभवण्यास आणि ७ वर्षांनंतर उगवणाऱ्या कार्वीला पाहण्यास मी खूप उत्साही होतो . दूधसागर नंतर माझी ट्रेकवारी थांबली होती . पण ती पुन्हा सुरु झाली ते शिवाजी महाराज्यांच्या युद्ध सहभागाने पावन झालेल्या उंबरखिंडीत !




३० ऑक्टोबर  २०१६  लक्ष्मीपूजन : 
आम्ही ७ जण रात्री  कल्याण स्टेशनवर पोहोचलो . रात्री लोणावळ्यापर्यंत प्रवास करून कुरवंडे गावास पोहचायचे आणि दुसऱ्या दिवशी सकाळी ( नागफणी ) ड्युक्स नोजला  भेट देऊन उंबरखिंडीस जायचे असा जुजबी प्लॅन ठरला होता . कल्याणला रात्री ११.५५ च्या सुमारास साईनगर एक्सप्रेस पकडली . शिर्डीला जाणाऱ्या एका प्रेमळ परिवाराने त्यांची झोपमोड करून आम्हाला बसण्याची जागा दिली . थंडीचे दिवस सुरु झाल्याचे जाणवत होते . गप्पा मारता मारता लोणावळा कधी आले ते समजलेच नाही . त्या प्रेमळ  परिवाराचे आभार मानून आम्ही लोणावळ्यास उतरलो.
कोराई  देवी : देवीच्या गाभाऱ्यात आम्ही पहाटे विश्रांती केली . (कुरवंडे) 


लोणावळा आणि अपेक्षाभंग : 
मध्य रात्री उलटून गेली होती आणि थंडी मस्त भरून आली होती . प्रचंड भूक लागली होती . आत्ता लोणावळ्यास आलो म्हंणले तर "लोणावळा आणि मॅग्गी नाका " हे समीकरण नित्याचे जुळलेले ! खूप अपॆक्षा मनांत ठेवून आम्ही मॅग्गी नाक्यास मॅग्गी खाण्यास गेलो पण एरव्ही पहाटे ४ पर्यंत निरंतर चालू असणारा मॅग्गी नाका आज बंद ! अपेक्षाभंगाचा पहिला धक्का पचवतो ना पचवतो ते दुसरा धक्का पुढे आवासून उभा होता . कुरवंडेला जाण्यासाठी आम्ही एका गृहस्थाकडे चौकशी केली . त्यांनी जी माहिती सांगितली त्यामुळे आमची झोपच उडाली . त्यांनी सांगितलेल्या माहितीनुसार आय . एन . एस . शिवाजी  ह्या नौदलाच्या प्रशिक्षण केंद्राने सुरक्षा कारणे मार्ग बंद केला आहे असे त्यांनी सांगितले. ते स्वतः वारंवार खूप वेळा गेले असल्याने त्यांनी पूर्ण आत्मविश्वासाने आम्हाला परत खोपोली ते उंबरखिंड असे मार्गक्रमण करण्यास सांगितले . ऐतिहासिक वाटेने आपणास जाण्यास मिळणार नसल्याची जाणीव मनाला उदास करत होती . पण लक्ष्याकडे जाणाऱ्या सर्व वाटा धुंडाळायच्या आणि शेवटच्या लक्षापर्यंत पोहचायचेच हा ट्रेकिंगचा नियम अंगिकारण्याचे ठरले . पुढे जाऊन आमचा निर्णय यशस्वी झाला आणि आम्ही नियोजित मार्गानेच मोहीम पार पाढली. लोणावळा एस. टी . स्टॅण्ड  वर भरपेट पोटपूजा करून आम्ही मध्य रात्रीस ३ च्या सुमारास कुरवंडे गावास निघालो .
कोराई देवीचे मंदिर , कुरवंडे 


३१ ऑक्टोबर २०१६  दिवाळी पाडवा : 
पहाटे ४ !  देवाचेद्वार  सर्वांसाठी खुले असते याचा अनुभव कुरवंडेला पोहोचल्यावर आला. सर्व गाव साखरझोपेत असताना आम्ही पाहुणे कोराई  देवीच्या द्वारी आलो आणि मंदिराचे दरवाजे उघडे पाहून सुखावलो. कोराई  देवीचे आशिर्वाद घेऊन आम्ही विश्रांती घेतली . असे वाटले कि जणू देवीने आम्हास बोलावले आहे . कारण तसे नसते तर आम्ही कुरवंडे ऐवजी खोपोलीहुन आमची मोहीम सुरु केली असती .
धवलने पहाटे लवकर गावात बोलून उंबरखिंडीस जाणाऱ्या वाटेची पूर्ण माहिती कडून ठेवली होती. सकाळी पाडव्याचा सूर्योदय पाहत आणि पाऊल पाऊलचे अधिकृत पेय "चहा" घेत आम्ही ड्युक्स  नोजकडे प्रस्थान केले . अर्ध्या वाटेमध्ये रोहनला लक्षात आले कि त्याचा कॅमेरा हा कुरवंडे गावातच राहिला आहे . रोहनची पुन्हा मिनी ट्रेक झाली . अगदी नशिबाने त्याला पुन्हा कॅमेरा मिळाला . सर्वजण आय . एन . एस . शिवाजी  ह्या नौदलाच्या प्रशिक्षण केंद्राने घातलेल्या कुंपणाला समांतर चालू लागलो .
इंद्रायणी नदी उगमस्थान कुंड


ड्युक्स  नोज ( नागफणी ) : 
उंबरखिंडीच्या वाटेवरच असणाऱ्या ड्युक्स  नोजला भेट देऊन पुढे जायचे होते . प्रथम आम्हाला दर्शन झाले ते इंद्रायणी नदी उगमस्थान कुंडाचे ! हिवाळा चालू असल्याने कुंडातील पाणी आटले होते . पुढे लगेचच ड्युक्स नोजची टेकडी लागली. ड्युक्स  नोज हा रॅपलिंग, व्हॅली क्रॉसिंग करण्यास प्रसिद्ध आहे . खोपोली स्टेशन , मुंबई-पुणे द्रुतगती मार्ग , मुंबई पुणे रेल्वे मार्ग ह्या सर्व ठिकाणावरून सहज दिसणारा असा ड्युक्स नोज सर्व ट्रेकर्सला परिचित आहे . इंग्रजांच्या राजवटीत ‘ड्युक’ नामक इंग्लंडचा राजपुत्र हिंदुस्थानभेटीवर आला होता. त्याच्या सन्मानार्थ बोरघाटातील या कड्यास ‘ड्युक्स नोज’ हे नाव दिलं गेले असे अनेक ब्लॉगवरील माहितीत कळले .
नुकताच सूर्य डोक्यावर येत होता, आम्ही भर भर नागफणीच्या माथ्यावर पोहचलो .माथ्यावर शंकराचे मंदिर आणि स्वयंभू महादेवाची शिळा आहे .सुरक्षेसाठी रेलिंग लावल्या आहेत. माथ्यावरील दृश्य खूप सुंदर होते . जिथे नजर पोहोचेल तेथील नजारा नयनरम्य होता . समोर जुना व नवा मुंबई-पुणे द्रुतगती मार्ग आणि लोणावळा शहर दिसत होते . थोडी बाजूला नजर सरताच रेल्वे मार्ग ठळकपणे दिसत होता.  सोसाट्याचा वारा शरीरातील क्षीणता दूर करत होता . आमचे लक्ष उंबरखिंडीच्या वाटेकडे होते . त्या वाटेकडे जाण्याचा मार्ग कसा असेल ह्याचे अंदाज आम्ही नागफणी वरून बांधत होतो . आय . एन . एस . शिवाजी  ह्या नौदलाच्या प्रशिक्षण केंद्राचा विस्तृत परिसर आणि त्याबाजूने जाणारी वाट आता आम्हाला खुणावत होती .


डावीकडून उजवीकडे - नरेंद्र - रोहन - अनिकेत - सोनल - धवल - अभिषेक - हरीश : नागफणी कडे जाताना 


ड्युक्स  नोज ( नागफणी ) आणि आजूबाजूचा परिसर : 
 नागफणीच्या उत्तरेला आहे राजमाची किल्ला आणि कोंढाणी लेणी आहेत .  तर दक्षिणेस आहे कोरीगड, सुधागड आणि सरसगड दिसतात .  पूर्वेस लोहगड , विसापूर , तुंग ,तिकोना हे किल्ले आहेत . पश्चिमेस माणिकगड, ईर्षाळगड, प्रबळगड आणि माथेरानचे पठार दिसते. आम्ही आज जिथे भेट देणार होतो ती दक्षिण बाजूस असलेली उंबरखिंड ही तर शिवकालीन इतिहासात खूपच प्रसिध्द आहे.
ड्युक्स  नोज ( नागफणी ) आणि आजूबाजूचा परिसर

प्रवास उंबरखिंडीचा : 
ड्युक्स नोजच्या परतीच्या वाटेवर लंडन वरून आलेला एक संघ आम्हास भेटला . परदेशी पर्यटक ही सह्याद्रीच्या प्रेमात आहेत हे पाहून बरे वाटले . पुढे आम्ही खिंड उतरण्यासाठी कंबर कसली .  आय . एन . एस . शिवाजी  ह्या नौदलाच्या प्रशिक्षण केंद्राने बांधलेल्या कुंपणालगतचा लगतचा रस्ता  आम्ही पकडला. गेल इंडिया कंपनीची एक गॅस लाईन ह्या मार्गतून गेली आहे . ह्या गॅस लाईनला धरूनच आम्ही उतरू लागलो. रस्ता चांगला आणि बांधीव आहे . एक सुंदर आणि चांगली गोष्ट म्हणजे वाट चुकू नये म्हणून भगव्या रंगाच्या रिबिन्स काही ट्रेकर्सनी  बांधल्या आहेत . ह्या वाट दाखवण्याऱ्या रिबिन्सचा आम्हाला खूप फायदा झाला .


भगव्या रंगाच्या दिशादर्शक रिबिन्स 

आम्ही सर्वजण १६६१साली येथे कसे वातावरण असेल आणि येथे प्रचंड तोफा - घोडे - डेरे आणि सैन्य घेऊन कारतलब खान कसा आला असेल ह्याचा अंदाज बांधत होते . मोठ्या लवाजम्यासोबत खिंड उतरणे ही साधी गोष्ट नव्हती .  दूरदृष्या शिवाजी महाराजांनी कारतलब खाणास ह्या वाटेने येणास भाग पाडले  असे स्पष्ट दिसत होते . आम्ही  आता एका पठारावर आलो होतो . अंतर कापता कापता इतिहासाचा मागोवा घेत होतो . वाटेमधेच आम्हाला एक छोटा ओढा लागला . तिथे आम्ही सर्वानी दिवाळीचा फराळ संपवला आणि थोडी विश्रांती घेतली . दुपारचे १२ वाजत आले होते आणि आम्हाला ती जागा पाहायची उत्सुकता होती जिथे महाराजांनी कारतलब खानच्या सैन्याचा धुव्वा उडविला . आम्ही पुढचा प्रवास लागलीच सुरु केला .
७ वर्षांनी फुलणारे कार्वीचे फुल 


आंबेनळी घाट ते अंबा नदी : 
ट्रेक म्हणले कि चढाई आलीच पण ह्या ट्रेकला एका हि क्षणी  चढाव लागला नाही . आम्ही उंच ठिकाण वरून खाली खाली उतरत होतो ते हि घनदाट जंगलात ! आम्ही आता आंबेनळी गावात आलो होतो . तिथे एक आजोबा आम्हाला मिळाले . त्यांनी आम्हाला मार्गदर्शन करत अंबा  नदीच्या काठी पोहचण्याचा अचूक मार्ग दाखवला . आंबेनळी गावात लोकवस्ती खूप कमी आहे . तेथील विद्यार्थी वर्गाला शिक्षण साठी आंबेनळी ते कुरवंडे असा दीड  तासाचा पायी प्रवास करावा लागतो . आणि त्यांना जवळची बाजारपेठ लोणावळा आहे . या वरून आपल्या लक्षात येईल कि ह्या गावातील मंडळींचे जीवन हि रोज होणारी ट्रेक आहे . गावातील लहानग्या मुलांना शुभेच्छा देऊन आम्ही घाट उतरू लागलो . अजून खूप अंतर कापायचे होते आणि लक्ष दृष्टीक्षेपात नव्हते .

आंबेनळी गावातील आजोबा आणि त्यांची नातवंडे 

उतरताना मनाला आनंद देणारी गोष्ट म्हणजे ड्युक्स  नोजचा दिसणारा नागासारखा फणा ! ड्युक्स  नोज खूप मागे पडत चालले होते आणि त्या ठिकाणी आम्ही काही तासा पूर्वीच होतो हि गोष्ट आम्हा मध्ये चैतन्य निर्माण करत होती . जवळपास २२ किलोमीटरच्या प्रवासातील १५ किलोमीटर अंतर कापले असेल पण मागे वळून पाहताना ड्युक्स नोजला पदस्पर्श झाल्याचा आनंद फार छान होता . खरोखऱच ते नागाच्या फण्या सारखे आणि एका राजकुमाराच्या नका सारखे दिसत होते . अगदी थोड्या वेळातच आम्ही घाटावरून कोकणात उतरलो  . जेथे प्रत्यक्ष युद्ध झाले ती समरभूमी अजून  ६ किलोमीटर लांब होती . त्या समरभूमी स्मारकाकडे जाण्या पूर्वी आम्ही अंबा  नदीच्या पात्रात आमचा थकवा घालवला.
 ड्युक्स  नोज खूप मागे पडत चालले होते 

उंबरखिंडीचा इतिहास आणि गनिमी कावा :
कारतलब खानाकडे उत्तर कोकण जिंकण्याची आणि शिवरायांना पराभूत करण्याची जबाबदारी होती .कारतलब खानसोबत  रायबागन हि शूर महिला सरदार ही होती .  पुणे - तळेगाव - मळवली - लोणावळा  असा प्रवास करत तो बोरघाटामार्गे कोकणात येणार होता . पण शिवरायांनी पेणच्या अवतीभवती आपले सैन्य जमवायला सुरुवात केल्याची अफवा वजा बातमी खानाकडे आपल्या हेरांमार्फत परसरावली . महाराजांना लवकरात लवकर कोंडीत पकडावे म्हणून खानाने मार्ग बदलला आणि तो लोणावळा - कुरवंडे आणि आंबेनळी घाट मार्गे कोकणात येऊ लागला . हा सारा दाट जंगलाचा प्रदेश होता. खरे तर खानाचे सैन्य येण्या अगोदरच शिवाजी महाराजांनी आपले सैन्य कुरवंडा घाटामध्ये पेरले होते. खान कुरवंडा घाटातून उतरणार ही हल्ल्याच्या दृष्टीने फार महत्त्वाची गोष्ट होती. कुरवंडा घाटातून अंदाजे दोन मैलावर चावनी नावाचे गाव आहे. इथून पुढचा मार्ग अत्यंत उताराचा आणि अगदी चिंचोळा. म्हणजे एका वेळी एकच माणूस अशा प्रकारे ‘एककतार’मध्ये जावे लागेल असा मार्ग. फेब्रुवारी महिन्यात  आंबा नदी कोरडी असते आणि त्याबरोबरच  नेताजी पालकरांनी घाट मार्ग वरील  पिण्याच्या पाण्याची कोंडी केली होती. राजांनी या नैसर्गिक स्थितीचा फायदा उठवला. चावनीपुढे आल्यावर अंबा नदीच्या वळणापाशी चढाव चढून अर्धापाऊण मैलावर उंबरे गाव आहे. चावनी ते उंबरे गावामध्ये असलेली मैलभर लांबीची दरी खिंडीसारखी आहे म्हणून तिला उंबरखिंड म्हणतात.  राजे स्वत: खिंडीच्या तोंडावर असणाऱ्या टेकडीवर सज्ज झाले.  खानाच्या सैन्याचा पसारा खूप मोठा होता. या चिंचोळ्या मार्गातून जाताना त्यांची पुरी दमछाक होत होती. सूर्य तळपत होता. वाटेत पाण्याचे दुर्भिक्ष आणि अचानक कर्णे वाजू लागले. खानाचे सैन्य व घोडे थबकले. काय झाले ते कळायच्या आत ‘हर हर महादेव’ची गर्जना खिंडीत घुमली आणि हल्ला झाला. मराठे कुठून मारा करताहेत तेच कळत नव्हते. खानाच्या सैन्याने मागे पळायचा प्रयत्न केला, पण मागची वाटही नेताजी पालकरांनी अडवली गेल्याचे आता लक्षात आले. शेवटी आक्रमक गनिमी काव्यामुळे  खान हतबल झाला आणि त्याने शरणागती पत्करली .  खानाच्या सैन्याची शस्त्रे, उत्तम वस्त्रे, डेरे-तंबू यांचे सामान, दागिने, घोडे, बैल इत्यादी प्राणी अशा गोष्टी तिथल्या तिथे सोडून खानाने हार पत्करली .
 
इथून पुढचा मार्ग अत्यंत उताराचा आणि अगदी चिंचोळा

२ फेब्रु. १६६१ रोजी मुघल अधिकारी कारतलब खान याच्या तीस हजार फौजेचा उंबरखिंड येथे केलेला पराभव ही गनिमी कावा युद्धतंत्राची उदाहरणे म्हणून सांगता येतात. फक्त १००० सैन्यदलाच्या साहाय्याने महाराजांनी कारतलब खानाच्या ३०,००० सैन्याचा पराभव केला .


उंबरखिंड समरभूमी 


उंबरखिंड समरभूमी : 
अंबानदीच्या पात्राला लागून जाणाऱ्या रस्त्यावर आम्ही चालू लागलो . आणि पुढे अर्ध्या तासावरच नदीच्या पत्रामध्ये उभे असलेलं स्मारक आम्हाला दिसले आणि माझे मन अभिमानाने भरून आले . ह्या समरस्मारकास एका बाजूला महाराजांचे आज्ञापत्र  आहे तर त्याच्या विरुद्ध बाजूस उंबरखिंडीचा संक्षिप्त इतिहास कोरला आहे . पुढील बाजूस शिवाजी महाराजांची कोरीव आकृती आहे तर त्यामागे समरस्मारक स्थापनेचा शिलालेख आहे.  ढाल - तालावर- भाला - धनुष आणि भगवा ध्वज असलेले ते स्मारक विजयश्रीचे स्वरूप आहे . आम्ही जिथे आहोत तिथे एक असामान्य आणि ऐतिहासिक लढाई झाली होती . त्या पुण्य भूमीवर आज आम्ही महाराजांचे आणि स्वराज्यातील मावळ्यांचे स्मरण करत होतो आणि त्यांना अभिवादन देत होतो . त्या जागेत विरता होती , शौर्य होते , पराक्रम होता आणि कुशल युध्य कौशल्य होते . समरभूमीचे स्मारक पाहताना क्षणोक्षणी महाराजांच्या पराक्रमाची आठवण येत होती . आपण ह्या महापुरुषाच्या पुण्यभूमीत जन्मलो आहोत ह्याचा सार्थ अभिमान वाटत होता .  या जागेवर येऊन मिळालेले समाधान खूप अवर्णनीय होते . वेगवान व सुनियोजित हालचालींनी अत्यंत कमी सैन्यबल असतानासुद्धा त्या काळी गाजवलेला पराक्रमाचे चित्र आमच्या समोर उभे राहत होते .
उंबरखिंड स्मारक विजयश्रीचे स्वरूप आहे

अनिकेत - अभिषेक - सोनल - हरीश - रोहन आणि धवल सर्वच भारावलेले होते . रोहनच्या शिव- घोषणेने वातावरण शिवमय झाले होते . आम्ही सर्वच ह्या प्रवासात खूप थकलो होतो परंतु समरभूमीस भेट देऊन एक वेगळंच बळ  आम्हाला मिळाले होते . प्रत्यक्ष युद्ध भूमीस आम्ही प्रणाम केला आणि आमच्या ट्रेकची सांगता केली . परतीचा प्रवास हा ह्या वेळी खूप सोपा नव्हता .शेवटचा ६ किलोमीटरचा स्मरस्मारक ते शेंबडी प्रवास आम्हाला पायी पायीच करावा लागला . पण आम्ही समाधानी होतो कारण आम्ही आज साक्षीदार झालो होतो ते माझ्या राजाच्या विजयश्री मिळवलेल्या युध्यभूमीचे !
मोहिमेचा शेवटचा टप्पा 

हर हर  महादेव !




गेल इंडिया कंपनीची  गॅस लाईन जी आपल्यास साहाय्य करते 
कोराईदेवी मंदिरा मध्ये 

शनिवार वाडा प्रतिकृती 

हर हर महादेव 

नागफणी - ड्युक्स  नोजच्या माथ्यावरील शंकराचे मंदिर  

नागफणी - ड्युक्स  नोज चा माथा 

आय . एन . एस . शिवाजी  ह्या नौदलाच्या प्रशिक्षण केंद्राने बांधलेल्या कुंपण

आंबेनळी घाटात 

उताराणीची वाट 

पेडिक्युअर 

समरभूमीचा इतिहास 

महाराजांचे आज्ञापत्र 

समरभूमी विजयस्तंभ उंबरखिंड 

समरभूमीचा इतिहास 

Sunday, September 4, 2016

किल्ले - तुंग आणि तिकोना , Forts Tung - Tikona , Pawan Maval, Pune



किल्ले - तुंग आणि तिकोना 



२६ जुन २०१६ 


मॉन्सून २०१६ ! 


या वर्षीच्या मॉन्सूनच्या पहिल्या ट्रेक मध्ये पाऊस पडेल का असा प्रश्न मला पडला होता . सर्वांनी मिळून अगदी सप्टेंबर पर्यंत ट्रेक्सचे नियोजन केले होते . राज्याभिषेकास रायगडावर क्षणात धुके आणि क्षणात उन्ह असे सुंदर वातावरण अनुभवण्यास मिळाले परंतू महाड ते मुंबई सर्वत्र कोरडेपणा होता. गेल्या काही दिवसात मुंबईमध्ये पावसाने चांगलाच जोर धरला होता. शेतकऱ्यांपासून सामान्य माणूस ज्याची आतुरतेने वाट पाहत होता तो मॉन्सून शेवटी सुरू झाला होता . आम्ही पण तयार झालो होतो ते तुंग - तिकोणा किल्ल्यांसाठी .... 



किल्ले तिकोणा : बुरुज 
हर हर महादेव ! , किल्ले तिकोणा 
तुंग - तिकोणा इतिहास : 


साल्हेर - सालोटा प्रमाणे तुंग - तिकोणा हे पण एकमेकांचे भाऊबंधच .पण एक भाऊ पवना नदीच्या अलीकडे तर एक भाऊ आहे पवना नदीच्या पलीकडे . हे दोन्ही किल्ले पवन मावळातील घाटरक्षक किल्ले होते . तुंग - तिकोणा किल्ले बोरघाटचे रक्षण करायचे. १६५७ मध्ये हे दोन्ही किल्ले कोकणस्वारीत महाराजांनी स्वराज्यात शामिल करून घेतले होते. नेताजी पालकर ज्यांना प्रति शिवाजीमहाराज संबोधले जायचे त्यांना ह्या दोन्ही गडाच्या परिसराच्या संरक्षणाची जबाबदारी दिली होती (सन - १६६०) . जयसिंग आणि दिलेरखानाने स्वारीच्या वेळी (सन - १६६५) तुंग आणि तिकोना या भागातील अनेक गावे जाळली,परंतु हे किल्ले मात्र ते जिंकू शकले नाहीत. पण हे किल्ले १६६५ च्या पुरंदर च्या तहात मुघलांच्या ताब्यात गेले.पुढे मोगल सरदार अमानुल्लाखानने इ.स.१७०२ मध्ये " तिकोणागड " जिंकून निशानी म्हणून औरंगजेबाकडे सोन्याच्या किल्ल्या पाठविल्या.नंतर औरंगजेबाचा मृत्यु झाल्यानंतर तिकोना आणि तुंग पुन्हा मराठ्यांनी जिंकून घेतला. 



मुख्यद्वार   : किल्ले तिकोणा 

टीम पाऊल  , तिकोणा   किल्ला


डोंबिविली -लोणावळा - पवनमावळ : 

डोंबिविली फडके रोड वरील श्रीगणेशाच्या नावाचा गजर करत रात्री १२ वाजता आम्ही १७ जणांनी एक टेम्पो ट्रॅव्हलर मध्ये बसून प्रवास सुरू केला . वाटेमध्येच लोणावळाला आपल्या नेहमीच्या " म्यागी नाक्यावर " मस्त म्यागी-भुर्जी आणि चहा घेऊन पुढचा प्रवास सुरू केला . ह्या वेळी सर्व जण खूप उत्साही होते . मौज मस्ती , गप्पा टप्पा आणि गाडीमध्ये चक्क सैराटच्या गाण्यांवर डान्स मस्ती करत आम्ही पवनमावळ गाठला . रात्री हलकाश्या पावसातील पवनमावळ, घाटाचा रस्ता आणि पवनानदीचा जलाशय मला आकर्षित करत होता. पवना धरणावर कॅम्पिंग आणि बोटींगचा मनसोक्त आनंद घेण्यास आले पाहिजे असे कुणालाही वाटेल.
तिकोणाकडे जाताना विरंगुळा झाला तो श्रेयस आणि विराजच्या अस्सल मराठी गायनामुळे. पूर्णच्या पूर्ण गाणी पाठ असलेली माणसे मी फार कमी पहिली आहेत. पण हर्डीकर सरांनंतर श्रेयस आणि विराज मध्ये हा गुण मला दिसला त्यामुळे पुढील वेळी गाण्यांच्या भेंड्या खेळायच्या झाल्यात तर मी या दोघांच्या टीम मध्येच जाईन .


दुसरा मुख्य बुरुज ,  किल्ले तिकोणा 

स्वप्निल -श्रेयस-अविनाश -अंबर - विराज - महेश : तिकोणा किल्ल्याच्या मुख्य द्वाराजवळ 

तिकोणा : 

सकाळी ४ वाजता आम्ही तिकोना पेठे मध्ये पोहचलो . दोन तास आराम केला व कमानीजवळ चहा पियुन आम्ही तिकोणा चढायला सुरुवात केली. वाटेमध्ये गुलमोहराच्या सुंदर सडा पसरलेला होता . पहाटेच्या वातावरणात गारवा होता आणि वातावरण ढगाळ होते . पाऊस नव्हता पण धुके दाट होते . तिकोणाला वितंडगड ही म्हणतात. किल्ला तसा सोपा आहे पण पायऱ्या चढताना थोड्या फार प्रमाणात थकवा येतो. उंची गाठल्यावर आम्ही एका माचीवर आलो . धुक्यांचा खेळ चालू होता . कधी ढग इतके जमायचे की आजूबाजूला सर्वत्र शुभ्र रंग पसरायचा . क्षणात ढग सरून सूर्याची सोनेरी किरणांनी उजळलेल्या गावाचे विहंगम दृश्य दिसायचे. 

किल्ले संवर्धनासाठी तत्पर : मावळा , किल्ले तिकोणा 


विश्रांती टप्पा क्र. १ ,किल्ले तिकोणा 
धुक्यात लपलेला तिकोणा किल्ल्याचा बुरुज , किल्ले तिकोणा 


माचीवरून पुढे आल्यावर प्रथम बुरुज दिसतो . नंतर मारुती रायांची शिळे मध्ये कोरलेली मूर्ती आहे . एक जुने आणि मोठे जाते ही आहे . आम्ही कुतूहलाने त्याचा एक भाग फिरवण्याचा प्रयत्न ही केला पण यात रोहनला सर्वात जास्त यश मिळाले. पुढे आपणास लेण्या दिसतात . या लेण्यातच तळजाई देवीचे मंदिर आहे, या लेण्या समोरच एक तळे आहे. पुढे गेल्यावर बालेकिल्ल्याचा उभा चढ सुरु होतो. बालेकिल्ल्यावर जाणाऱ्या पायऱ्या सुस्थितीत आहेत आणि किल्ल्याचे बुरुज ही चांगल्या स्थितीत आहेत. बुरुजांची बांधणी ही वैशिष्ट्यपूर्ण आहे . महाद्वार पार केल्यावर बालेकिल्ल्याच्या माथ्यावर महादेवाचे मंदीर आहे,मंदिराबाहेर नंदी आहे. गडावर एक संस्थेने नियुक्त केलेले गडकरी ही आहेत जे गडाची व्यवस्था पाहतात. गडमाथ्यावर भगवा ध्वज आहे . येथेच शिवगर्जना करून उतरताना आम्ही चोर दरवाज्यास भेट दिली .


तळजाई देवीचे मंदिर आणि पाण्याचे टाकं , किल्ले तिकोणा 


मारुती रायांची शिळे मध्ये कोरलेली मूर्ती, किल्ले तिकोणा 


तिकोणा गडावरील अजस्त्र  जाते , किल्ले तिकोणा

तुंग :

लागलीच आम्ही तुंग किल्ल्याकडे वळालो . आम्ही तुंगवाडी मध्ये उतरल्यावर पाहिले तर तुंग किल्ल्याचा सुळका ढगांनी आच्छादलेला होता .गडाच्या पायथ्याशीच भैरवनाथाचे मंदिर आहे,डोंगरदर्‍यात विसावलेल्या वाड्या वस्त्यांवरील लोकांचे भैरवनाथ हे ग्रामदैवत आहे. तुंगला कठीणगड पण म्हणतात. हा जिंकण्यास कठीण आहे पण ट्रेक करीत सोपा आहे . पायवाटेने चालण्यास सुरवात केल्यावर हनुमंताच्या मूर्तीचे दर्शन होते. उंची गाठत गेल्यावर पुढे किल्ल्याचा पहिला दरवाजा लागतो. येथे ही एक संस्थेने नियुक्त केलेले गडकरी होते . त्यांनी आम्हाला गूळ- पाणी दिले .येथून पुढे गेल्यानंतर दुसरा दरवाजा लागतो.या दरवाज्यासमोर मारुतीची मूर्ती कोरली आहे . पुढे चालत राहिल्यावर पायर्‍या असलेले पाण्याचे मोठे टाके दिसते,शेजारीच गणपतीचे छोटेसे देऊळ आहे. 
येथून जाणार्‍या पायवाटेने गडाच्या माथ्यावर येऊन पोहोचतो. माथ्यावर 'तुंगाई देवीचे'छोटेसे मंदिर आहे, 
येथे आम्ही छान वातावरण अनुभवले . भोवतालचा धुक्यांनी वेढलेला परिसर अतिशय सुरेख दिसतो. धुके सरले की पवना धरणाचा विस्तीर्ण जलाशय्,लोहगड-विसापूर किल्ले ,तिकोना किल्ला ही दिसतो .

नकाशा  , किल्ले तुंग 

मारुतीराया   , किल्ले तुंग 

शेवटचा पडावं - टीम पाऊल , किल्ले तुंग 

बुरुज जवळ , तुंग  किल्ला

परतीचा प्रवास आणि सैराट मस्ती :
ज्याची भीती तेच घडले होते . प्रचंड ट्राफिक ! 
शेवटी गाडीला बाय बाय करून जोर धरलेल्या पावसात मनसोक्त चिंब होऊन घाटाची वळणे पार करत, लहान मुलांसारखे डबक्यांमध्ये उड्या मारत आम्ही लोणावळा घाट अक्षरक्षः चालत उतारलो . अर्थात त्यात आलेली मज्जा ही वेगळीच होती. ट्राफिक इतकी होती की भुशी डॅम येई पर्यंत आमची गाडी काही घाट उतरून आली नव्हती . 
अखेर ट्रॅफिक कमी झाले आणि आम्ही पुन्हा गाडी मध्ये बसून प्रवास सुरू केला . पण पावसाने जो उत्साह आणला होता तो गाडी मध्ये ही कायम राहिला . झिंगाट गाण्यावर डान्स करताना श्रेयस - मी - रोहन -अविनाश - लांडे - सोनल - वैशू - विग्नेशा- विराज ह्यांनी निर्मित केलेला परग्रही नृत्याविष्काराचा नमुना अत्यंत विनोदी होता हे नक्की ! 

रोहन आणि वैशू @ किल्ले तिकोणा 

मावळा शिवदुर्ग संवर्धन   , किल्ले तुंग 

ट्रेक आणि प्रवास जास्त संस्मरणीय ठरतो ते आपल्यासोबत असलेल्या मित्रांमुळे . रोहन - धवल - श्रेयस ह्या मंडीळीनी हे दोन्ही किल्ले पूर्वी ही केले होते पण खास आमच्यासाठी ते पुन्हा आले हे आम्हा सर्वांसाठी खूप विशेष आहे . त्यांचे अनुभव नेहमीच नियोजनात मदत करतात . स्वप्नील, लांडे "जी " आणि महेश हे नेहमीच अनेक वेळी स्वतःहून पुढे येतात आणि कोणत्याही वेळेस मदत करतात . त्यामुळे जबाबदारी विभागली जाते आणि इतर मंडळी ट्रेकचा जास्त आनंद घेऊ शकतात .

चढाईस सोपा असा किल्ले तिकोणा 

सोनलने पकडलेला खेकडा , किल्ले तिकोणा 

तिकोणा वरून दिसणारे गाव ! , किल्ले तिकोणा 

ट्रेकमध्ये बऱ्याच दिवसानंतर आलेल्या अंबरने ह्या वेळी आपल्या हजरजबाबी उत्तरांमुळे खासी गंमत आणली. प्रत्येक ट्रेकला असावा असा अंबर आहे हे नक्की. राहुलने ह्या वेळी काही चांगले फोटो काढले आणि धमाल ही केली . पहिल्या वेळी आलेला वैभव, ट्रेक करताना हार न मानणारा विराज आणि अगदी कमी वेळात डोंगरदऱ्यांमध्ये रुळत चाललेल्या हरिदत्तशी ही मस्त मैत्री जमली . हरिदत्तही शांत राहणारा पण चांगल्या गोष्टींची जाण असणारा आहे .


टीम पाऊल : किल्ले तिकोणा 

बुरुजावरील पाऊलची मंडळी , किल्ले तिकोणा 

सोनल - भाग्यश्री ही अजून एक चांगली जोडी तयार झाली आहे . ट्रेक करताना दोघींचे एकमेकांची प्रशंसा करणे आणि एकमेकींची काळजी घेणे चालू असते. दोघींच्या स्वभावातील निरागसपणा एकमेकींना पूरक आहे. अविनाश आणि माझ्या गप्पा ना संपणाऱ्या असतात . मी ज्याच्या सोबत लहानाचा मोठा झालो तो माझ्या सोबत दऱ्या खोऱ्यात फिरतो या पेक्षा मोठी गोष्ट ती कोणती ! विग्नेशा आणि वैशाली अवघड ट्रेक्सला ही त्या सोबत असतात. हसत खेळत स्वभाव आणि सर्वांची काळजी करत ह्या दोघी सर्वांना एकत्र ठेवतात.अशी मंडळी सोबत असल्यावर आठवणींचा खजिना वाढतच जातो . 


दगडामध्ये कोरलेला मारुती , किल्ले तुंग 

प्रवेशद्वार , किल्ले तुंग 


खरेतर हे दोन्ही किल्ले इतके छान स्थितीत असतील असे मला वाटले नव्हते .एकीकडे धुक्याचे थवेच्या थवे येउन गळाभेट करत होते. तर दुसरीकडे पावसाची रिपरिप भेदक वार्‍यामुळे मारक वाटत होती. पण पुन्हा भेट देण्यासारखे हे दोन्ही किल्ले आहेत . 

भगवा ध्वज , तिकोणा किल्ला
भगवा ध्वज , तुंग  किल्ला 


आम्ही कसे गेलो ?१७ जण असल्याने आम्ही एक टेम्पो ट्रॅव्हलर निवडली . 
प्रवासाचा मार्ग - डोंबिविली - बदलापूर - खोपोली - लोणावळा - काळे कॉलोनी - तिकोना पेठ - मोरवे -तुंगवाडी- तुंग किल्ला 
*तुंगवाडी - केवरे. केवरे येथून लाँचने ब्राम्हणोली या गावी - ब्राहणोली ते तिकोनापेठ (तुंग ते तिकोना करताना हा मार्ग उपयोगी ठरू शकतो) 
* स्वतःची गाडी असल्यास दोन्ही किल्ले एक दिवसात फिरून होऊ शकतात. 
तिकोणा  बुरुजावर टीम पाऊल 

बुरुज  , किल्ले तुंग 


टीम पाऊल तुंग - तिकोणा : धवल , सचिन लांडे , श्रेयस , स्वप्निल , रोहन , अविनाश , अम्बर , महेश , भाग्यश्री , सोनल, विग्नेशा , वैशाली , हरिदत्त , राहुल , वैभव , विराज , नरेंद्र


मंदिरातील शिवलिंग  : किल्ले तिकोणा

तुंगाई देवीचे'छोटेसे मंदिर, किल्ले तुंग 

तुंग आणि तिकोना गडावरील काही महत्वाच्या आठवणी छायाचित्र स्वरूपात येत आहे . 

किल्ले तिकोणा छायाचित्रे 

चोर दरवाजा  : किल्ले तिकोणा

ग्रामपंचायत तिकोणा प्रवेशद्वार : सकाळी ७ वाजता येथून गड चढाई सुरु केली 

वैभव - विराज - राहुल - महेश - हरिदत्त - नरेंद्र  - तिकोणा 


गुलमोहराचा सडा : शहरात असे दृश्य फार कमी दिसते आजकल ! किल्ले तिकोणा 


मावळ विधानसभा क्षेत्राचा फलक : तिकोणा - "क" वर्ग पर्यटन क्षेत्र 

माची पार केल्यांनतर लागणार बुरुज , किल्ले तिकोणा


दुसऱ्या मुख्य बुरुजाकडे जाणारा मार्ग , किल्ले तिकोणा 


 पाण्याचे टाकं , किल्ले तिकोणा 


तळजाई देवीचे मंदिर, किल्ले तिकोणा 


अंबर -विराज -महेश  : किल्ले तिकोणा 


धुक्यांनी वेढलेला  : किल्ले तिकोणा

सेल्फी टाइम , किल्ले तिकोणा 


शिवलिंग ० नंदी  : किल्ले तिकोणा


शिव मंदिर जवळील पाण्याचे टाके : किल्ले तिकोणा


परतीच्या वेळेस काढलेला फोटो  : किल्ले तिकोणा

अविनाश आणि विराज , परतीची  वेळ  : किल्ले तिकोणा

चोर दरवाजा  : किल्ले तिकोणा


किल्ले तुंग  छायाचित्रे 



माहिती फलक  , किल्ले तुंग 



किंग खेकडा 


मावळा  , किल्ले तुंग 


गणपती  मंदिर, किल्ले तुंग 

पाण्याचे टाके , किल्ले तुंग 

धुक्यात वेढलेला किल्ले तुंग 

सदर , किल्ले तुंग 

पवन मावळ खोरे , तुंग  किल्ला 

गणपती मंदिर, तुंग  किल्ला 


बुरुज , तुंग  किल्ला 

पाऊल ट्रेकर्स - दिल दोस्ती ट्रेकवारी 

पाऊल बाइकर्स : रोहन 



श्रेयस - वैशू - विग्नेशा - नरेंद्र - महेश - राहुल , तुंग  किल्ला


स्वप्निल - भाग्यश्री - सोनल - नरेंद्र   , तिकोणा   किल्ला

टीम पाऊल  , तुंग  किल्ला 

हरिदत्त  @ तिकोणा 

रोहन  , तुंग  किल्ला 

विग्नेशा  @ तुंग 


श्रेयस  @ तिकोणा 


अंबर  @ तिकोणा 

मी :@ तिकोणा 



भाग्यश्री  @ तिकोणा किल्ला 


लांडे साहेब @ तिकोणा 

सोनल  @ तिकोणा किल्ला 

महेश @ तिकोणा 



विराज  @ तिकोणा किल्ला 


विग्नेशा @ तिकोणा किल्ला 

अविनाश @ तिकोणा किल्ला 


टीम पाऊल  , तुंग  किल्ला

विग्नेशा , किल्ले तुंग 

स्वप्निल - रोहन 

शेवटचा पडावं, किल्ले तुंग 

धुके दाटलेले  @ तिकोणा 


समाप्त 

जोगेश्वरी लेणी - मुंबई

जोगेश्वरी लेणी -  मुंबई  मुंबई म्हणजे स्वप्नांचे शहर ! ह्या शहरात लोकं आपली स्वप्न पूर्ण करण्याच्या मागे पळत असतात. पण अश्या गजबजलेल्या शहरा...